Omgaan met borderliners en narcisten

Het begint allemaal heel mooi. De ander heeft alle aandacht voor je, je voelt je gezien, begrepen en mooi. Maar heel langzaam verandert er wat. Je voelt dat er iets niet klopt, maar wat? Je doet je best om de relatie te laten werken, om de sfeer van het begin terug te laten komen.

Wat is borderline?

In het nieuws lezen we regelmatig over narcisme. Wie kent Trump als voorbeeld hiervan niet? Narcisme is een persoonlijkheidsstoornis dat een subgroep is van Borderline. Binnen deze subgroep kennen we naast narcisme ook de theatrale, de anti-sociale en de borderline persoonlijkheidsstoornis. Gemeenschappelijke kenmerken van al deze stoornissen zijn:

• Aantrekken en afstoten (kom een beetje dichter van me af)
• Theatrale
• Drijven mensen om zich heen tot wanhoop
• Anderen gaan twijfelen aan zichzelf

We hebben allemaal borderline en narcistische trekjes. Als je een presentatie geeft dan maak je hier bijvoorbeeld gebruik van. Het verschil met de narcist is dat jij er in kan stappen en er ook weer uit gaat. Jij hebt een keuze. De narcist niet. Verder is belangrijk je te realiseren dat een woord zoals narcist of  wegpiraat een label is. Een label doet niet recht aan de persoon met allerlei kenmerken en gedragingen. Ik schrijf dus over borderliner en narcist om er over te communiceren en hou de nuance ook in het oog.

Het gedrag, wat het gevolg is van ernstige pathologie, veroorzaakt enorme verwarring bij mensen om hen heen. Net als bij veel aandoeningen heb je lichte en heftige varianten. Als oorzaken van deze stoornis worden genoemd het hebben van een ouder met deze stoornis, een traumatische gebeurtenis of periode rond de 4 jaar, maar sinds kort ook de aard van onze opvoeding. Het blijkt dat een deel van de jongeren die opgevoed worden als prinsen en prinsessen zich narcistisch gaan gedragen. Ze zijn gewend om bijzonder gevonden te worden. En als ze gaan werken dan worden ze geconfronteerd met mensen die ze helemaal niet bijzonder vinden, of zelfs kritiek gaan geven.

Om de patronen te kunnen zien is het belangrijk om afstand te kunnen nemen en het groter geheel te overzien. Dat is echter vaak lastig omdat de ander veeleisend, manipulatief en controlerend is.

Kenmerken van een narcist

Iedereen heeft een stukje narcisme in ons. Als je een presentatie geeft voor een groep dan maak je zelfs gebruik van dit deel. Jij hebt de keuze om er gebruik van te maken, de narcist niet. Hieronder een aantal kenmerken van narcistisch gedrag:

• Verbinding willen hebben met een ander, maar als je dichtbij komt dan gaan afstoten
• ‘Lijken’ meelevend, zijn met zichzelf bezig
• Theatraal gedrag
• Gebrek aan berouw of schuld
• Meten met twee maten, zij mogen alles en een ander niets
• Kunnen empathie veinzen, maar hebben moeite om emoties van een ander in te voelen
• Komen charmant, begripvol en redelijk over
• Kunnen zakelijke succesvol zijn en krijgen dingen voor elkaar, of veinzen zakelijk succes en hebben schulden en een turbulent liefdesleven
• Meesters in het manipuleren, liegen en verdraaien
• Intieme relaties met name mogelijk als de narcist kan bepalen (controle) hoe de relatie vorm krijgt
• Zichzelf omhoog plaatsen en/of een ander naar beneden werken
• Macht speelt een rol in zowel de zakelijke als de privé relatie
• Gebrek aan berouw en schuld
• Jaloers en controlerend

Narcisme is afgeleid van de Griekse mythe van Narcissus. Hij was verliefd op zijn spiegelbeeld. De nimf Echo was verliefd op hem. Zij was door de Godin Hera gestraft voor haar vele gepraat door alleen nog maar te kunnen napraten. Toen Echo zich verliefd blootgaf aan de jonge Narcissus draaide hij zich direct om en liet haar zijn rug zien. Van Echo bleef alleen het napraten achter, maar wie zij ten diepste was verdween en Narcissus bleef met zichzelf bezig.

Een relatie met een narcist

Bij de narcist draait de wereld om de narcist. Jij mag er zijn bij de gratie van de ander. Dus je hebt je aan te passen aan stemmingen, meningen en regeltjes. Het hebben van een relatie met een narcist is doodvermoeiend.

De narcist is diep van binnen onzeker en voelt zich minderwaardig maar overcompenseert dat door zich groot voor te veinzen en zich op te blazen. Ze willen ten diepste een innige  relatie, maar zijn doodsbang voor echte intimiteit. Daarom voel je als partner een continu aantrekken en afstoten. Ze zijn eigenlijk bang dat je hun verlaat, dus zijn ze het liefst jou voor. Ze hebben voor de zekerheid al alternatieven klaar voor het geval dat.

Hierdoor is begrijpelijk dat narcisten zichzelf omhoog plaatsen en veelal ook anderen neerhalen. Dat jij ergens goed in bent, wordt uiteindelijk een bedreiging voor het zelfbeeld van de narcist. Dat is pijnlijk en dus volgen maatregelen. De baas spelen, domineren, onderdrukken, zichzelf etaleren, etcetera.

Het blijkt dat narcisten ongevoelig zijn voor het knuffelhormoon Oxytocine wat het lastig maakt om een emotionele binding en intimiteit aan te gaan. Verder hebben ze weinig spiegelneuronen waardoor empathisch handelen lastig wordt.

Narcisme en Hoog gevoeligheid

Uit onderzoek is gebleken dat hooggevoelige mensen en narcisten elkaar goed weten te vinden. Hoog gevoelige mensen hebben haarfijn door in wat voor stemming de ander is en past zich daarop gemakkelijk aan. Dit is iets wat hooggevoelige mensen al vroeg in hun leven hebben geleerd. En narcisten op hun beurt vinden het prettig als iemand hun stemming kan aanvoelen en dat zij het centrum van aandacht zijn.

Effect van narcistische ouder op kinderen

Je hebt veel te verduren wanneer je als kind opgroeit in een gezin met een narcistische ouder. Zolang je nog klein bent en zolang je nog gehoorzaam en volgzaam bent, gaat het goed. Maar zodra je een eigen identiteit gaat ontwikkelen kunnen de fricties komen. De liefde van de ouder is verbonden aan allerlei voorwaarden.

Wat kun je merken in een relatie met een narcistische ouder?

• Grensoverschrijdend gedrag van de ouder waardoor je geen eigen ruimte ervaart
• Stellen zich veelal superieur op
• Geen oprechte interesse voor jou, gaat over hun
• Manipuleren, claimen en kleineren je met nare opmerkingen en doen vervolgens alsof er niets aan de hand is
• Aantrekken en afstoten en tegenstrijdige communicatie
• Willen domineren
• Bij tegenspraak of ruzie (subtiel) dreigen
• Zijn onveilig omdat ze zich wisselvallig en wispelturig gedragen
• De ouder is niet goed in zelfreflectie en projecteren vaak hun eigen tekortkomingen op jou
• Excuses maken, vinden ze moeilijk
• Naar de buitenwereld geven ze het beeld van het ‘ideale gezin’ en de ‘ideale ouder’
• Je kunt je ouder nooit echt bereiken
• Als ouder ruzie dreigt te verliezen dan gaat het van boosheid naar slachtofferschap en vice versa. Ook kun een stiltebehandeling of stille guerilla volgen

Je kunt je voorstellen dat opgroeien in een dergelijke sfeer iets met je doet. Op het ene moment ben je alles en zo out of the blue ben je niets. Dat verwart. Dat voelt niet veilig. Je snapt niet wat er gebeurt en wordt onzeker. En kleine kinderen denken vaak dat zij dat veroorzaken. En gaan hun gedrag dan aanpassen. Je ontwikkelt voelsprieten en bent alert op stemmingen. Door de chronische afwijzingen en neerbuigende opmerkingen ga je je minderwaardig voelen. Een bekend overlevingsmechanisme is pleasen om maar geen gedoe en nare sfeertjes te krijgen. Sommigen komen op enig moment in protest en kunnen vergelijkbaar gedrag gaan vertonen als de narcistische ouder. Zij zijn klaar met zichzelf inleveren en gaan grenzen stellen. Dat levert in het begin veel strijd, confrontaties en disharmonie in het gezin op. Dit kan een enorme impact hebben op een kind, omdat het gevolg soms is vroegtijdig het huis verlaten.

Heb je gelezen dat de mogelijkheid bestaat dat een volgende generatie ook narcistisch gedrag gaat geven? Belangrijk is de cirkel van het narcistisch misbruik te doorbreken. Te zorgen dat kinderen veilig en onbezorgd kind kunnen zijn. En te zorgen dat kinderen goed bij zichzelf kunnen blijven en krachtig zijn, zonder dat ze hetzelfde gedrag gaan vertonen als hun ouder(s).

Jouw baas is narcist

Wanneer je met een narcistische baas te maken hebt dan is dat lastig werken. De kans dat je een baas met dergelijke trekken tegen komt is aanzienlijk. Gebleken is verhoudingsgewijs behoorlijk wat mensen met autistische en narcistische trekken hoog in organisatie aanwezig zijn. En zeker bij de overheid, zorg, onderwijs en grote organisaties.

Kenmerken:

• Charmant met veel overtuigingskracht
• Nemen makkelijk risico’s
• Nemen makkelijk drastische maatregelen
• Pronken met andermans veren
• Ze zorgen erg goed voor zichzelf
• Schakelen mensen uit die gevaarlijk voor ze zijn
• Omringen zich met ja-knikkers die geofferd worden als het dreigt mis te gaan
• Zij geven kritiek, maar dulden geen kritiek op henzelf
• Het ene moment ben je de top, het andere moment ben je niets

Werken voor een narcistische baas is geen pretje. Je weet niet waar je aan toe bent, want van het ene op het andere moment verandert de stemming. Ze omringen zich graag met fans en kritiek, hoe goed bedoeld, is niet welkom. Van kroonprins kan je dan ineens outcast worden. En berg je dan maar. Ze weten je te vinden en ze zijn rancuneus. Het is dus niet vreemd dat je alert wordt en je gevoel van veiligheid minder wordt.

Kenmerken van de “slachtoffers” van narcist

Iedereen kan slachtoffer worden. De narcist kan zich heel goed aanpassen en heeft feilloos door wat jouw zwakke plekken zijn. Maar sommige mensen hebben een groter risico om ‘slachtoffer’ te worden van narcistisch misbruik?

• Stellen moeilijk of geen grenzen
• Zijn veel te aardig, te meelevend, te liefdevol of te ruimdenkend
• Naïef en te veel vertrouwen in anderen
• Hoog gevoelig en sensitief
• Verlangen naar een verbinding, liefde, aandacht en genegenheid
• Voelen zich eenzaam
• Zelfopofferend, klaar staan voor anderen, willen helpen
• Sterk empatisch (invoelend vermogen)
• Idealistisch en dromerig
• Of hulpeloos en zwak, of juist sterk en krachtig

Heb je naaste lief, zoals je jezelf lief hebt. Dus niet de ander boven jou. En daar gaat het vaak mis. Je gaat heel veel geven en veronachtzaamt jezelf.

Wil je advies over omgaan met een narcist?

Omgaan met een narcist is als lopen in een mijnenveld. Wil je weten hoe hier mee om te gaan, afkicken, of dit veranderen? Neem contact op of bel.

Afspraak maken

Rob Kelder van innerChi biedt als psycholoog, hypnotherapeut en coach diensten aan in Hillegom, Lisse, Beinsdorp, Bennebroek, De Zilk, Noordwijk, Noordwijkerhout, Sassenheim, Heemstede, Haarlem, Aerdenhout, Hoofddorp, Bollenstreek en Vogelenzang.